Trích dẫn từ bản transcript “The Psychology of Human Misjudgement” – buổi nói chuyện huyền thoại tại Đại học Harvard – của ngài Charlie Munger năm 1995
Liên hệ để hợp tác cùng Golden River – công ty quản lý đầu tư giá trị hiếm hoi của người Việt: http://goldenriverinvestment.com/lien-he/
@Ngài Charlie Munger: “Sự hạnh phúc được tạo ra ở một người khi anh ta lời được 10 đô la so với niềm đau khổ khi anh ta mất đi 10 đô la hoàn toàn không hề giống nhau. Sự mất mát luôn ảnh hưởng đến tâm lý người ta mạnh hơn phần thưởng người ta nhận được. Hơn vậy, nếu một người suýt chút nữa là lấy được một thứ mà anh ta muốn khôn cùng, rồi đến phút chót bị hụt mất nó, anh ta sẽ phản ứng như thể anh ta đã có được thứ đó từ rất lâu và bị cướp đi một cách bi kịch.
Từng chứng kiến thứ tâm lý trên, tôi gom cả hai loại: mất đi những vật đang-sở-hữu và mất đi những vật suýt-nữa-thì-được-sở-hữu vào một dạng tâm lý này.
- Mất vật đang sở hữu (loss-of-possessed):
Loài người chúng ta thường trở nên khổ hạnh và suy nghĩ nông cạn khi đánh giá sai vấn đề, ở sai hoàn cảnh. Chúng ta thường có xu hướng so sánh những ở gần, đơn giản, thay vì những thứ thực sự ảnh hưởng đến chúng ta ở góc độ lớn hơn. Chẳng hạn, một người có 10 triệu mỹ kim trong tài khoản chứng khoán, tự nhiên sẽ vô cùng tức giận – hỏng hẳn 1 ngày – nếu anh ta bị mất 100 mỹ kim trong chiếc ví chứa 200 mỹ kim, hay kẻ nào đó gạt anh ta mất cùng số tiền như vậy.
Nhà Mungers chúng tôi ngày xưa từng nuôi một chú chó hiền lành, ngoan ngoãn. Chỉ có một cách duy nhất để nó cắn lại ta: đó là khi ta cố gắng giành lấy miếng xương mà nó đã bỏ vào miệng. Nếu bạn thử làm đi, tức khắc loài chó nào cũng sẽ cắn lại bạn. Thật ngu ngốc cho một chú chó, loài vật thuộc hạng trung thành nhất, lại đi cắn chủ của mình. Song nó không thể cưỡng lại được, đó là bởi vì chính thứ tâm lý phản ứng mạnh khi bị tước đoạt (deprival) đã khiến nó không thể không trở nên ngu ngốc như vậy.
Trong cuộc sống hằng ngày, ta cũng thấy chuyện này phổ biến ra sao khi những nông dân tranh giành nhau từng gốc cây, từng thước đất chỉ vì sợ gã hàng xóm lấy bớt đất đi. Những kẻ bị đánh mất người yêu cho kẻ khác bỗng trở nên ghen tuông, trả thù mù quáng – để lại nhiều câu chuyện bi kịch.
Tâm lý nhất quán trong tư duy (#5 commitment & consistency bias) đã khiến nhiều doanh nghiệp thất bại ê chề. Một dạng suy tàn kinh điển nhất là khi người chủ doanh nghiệp dần dần bán/dùng hết đi các tài sản tốt, để cứu vớt lấy những mảng kinh doanh tệ hại trong vô vọng. Ở đây, một trong những giải pháp tốt nhất cho sự khờ dại tột cùng này chính là kỹ năng chơi bài Poker được học sớm. Trong Poker, việc cắt lỗ – dù đau đớn cách mấy, cốt để hạn chế mức lỗ lớn hơn bằng quyết định ngừng chơi – là một kĩ năng vô cùng quan trọng trong kinh doanh, hay trong cuộc đời vậy! Những doanh nhân giỏi nhất đều hiểu về giá trị của chi phí chìm (sunk cost) và chi phí cơ hội (opportunity cost) khi đối mặt với một tình huống sai lầm rõ ràng xảy ra.
- Mất vật suýt được sở hữu (loss-of-almost-possessed):
Những loại cờ bạc trong casio mà gây nghiện nhiều nhất, chính là những trò tạo ra hàng loạt các kết quả “sém chút nữa” (near misses) khiến người chơi bị kích hoạt bẫy tâm lý phản ứng khi bị tước đoạt thứ mà suýt được sở hữu trên.
Những kẻ chế ra chiếc máy đánh bạc (slot machine) vô cùng tinh ranh khi khai thác điểm yếu này của loài người. Những chiếc máy điện tử đó đã được lập trình để xuất ra 80% đến 90% kết quả dạng “sém chút nữa” như BAR-BAR-LEMON một cách vô nghĩa. Ấy vậy mà thứ này lại thu hút và tăng khả năng chơi tiếp của những kẻ ngốc nghĩ rằng mình sắp chạm được tới phần thưởng kỳ diệu rồi (?!)
Tâm lý “Deprival” này còn gây thiệt hại hơn cho chúng ta trong các buổi đấu giá ngoài trời (outcry auctions). Tâm lý bằng chứng xã hội là nguyên nhân đã làm cho ta tin rằng mức giá cuối cùng của người vừa hô là hợp lý, và xu hướng sợ bị bỏ lỡ đã khiến ta có động cơ mạnh để đẩy giá lên một cách ngu ngốc. Giải pháp tốt nhất mà Buffett từng chia sẻ để tránh phải trả giá cao trong các buổi đấu giá, thú vị thay, chính là: Đừng đi đến đó! (Don’t go)“
(trích dẫn từ The Golden Newsletter Vietnam: https://newslettervietnam.com/chuyen-ngan-tam-ly-phan-ung-manh-me-khi-bi-tuoc-doat-cua-loai-nguoi-ngai-munger/)